ការសំពះរបស់ខ្មែរមានប្រវត្តិប្រមាណ៥០០ឆ្នាំមុនគ្រឹះសករាជមកម្ល៉េះ គ្រាន់តែមិនទាន់មានការប្រមូលចងក្រងធ្វើឯកសារដូចសព្វថ្ងៃ។ នេះបើតាមលោកបណ្ឌិត ចិន្ត ច័ន្ទរតនា ប្រធានមូលនិធិកេរដំណែលខ្មែរនិងជាទីប្រឹក្សាក្រសួងព័ត៌មាន។
សំពះទី១- ដៃផ្គុំដាក់ត្រឹមដើមទ្រូង ៖ ជាការសំពះចំពោះអ្នកមានវ័យឬឋានៈស្មើគ្នា ដូចជាមិត្តភក្តិ។
លោកបណ្ឌិត ចិន្ត ច័ន្ទរតនា មានប្រសាសន៍បន្តថា នៅតាមជញ្ជាំងប្រាសាទនានាបានបង្ហាញយ៉ាងច្បាស់ពីរបៀបនៃការគោរពឬការសំពះ ទៅតាមឋានានុក្រមទាំងអស់ តាំងពីការសំពះព្រះពុទ្ធ អាទិទេព និងព្រះមហាក្សត្រជាដើម។
លោក បណ្ឌិត ចិន្ត ច័ន្ទរតនា៖ «យើងអត់មានឯកសារជាលាយល័ក្ខអក្សរនោះទេ? ក៏ប៉ុន្តែយើងឃើញថា សកម្មភាពឬក៏ភស្តុតាងដែលនៅសល់ហ្នឹងគឺរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃយើងគិតថា បើសិនជាមានបុណ្យសពហើយដាច់ខាតត្រូវតែមានការសំពះហើយ ជាការគោរពប្រតិបត្តិជាលើកចុងក្រោយរបស់កូនចៅ។ ទី២ យើងឃើញហើយនៅតាមចម្លាក់ជាពិសេសនៅសម័យមុនអង្គរ សម័យហ្វូណន សម័យចេនឡា រហូតមកដល់សម័យអង្គរយើងឃើញថា ចម្លាក់ជាច្រើនដែលនិយាយអំពីការគោរព ការលើកដៃប្រណម ហើយមានការកគោរពមួយទៀតគឺយកដៃស្តាំដាក់លើទ្រូងខាងឆ្វេងនៅចំបេះដូងតែម្តង ហ្នឹងក៏ជាការគោរពដែរ។ យើងឃើញច្រើនតាំងពីសម័យមុនអង្គររហូតមកដល់សម័យអង្គរជាពិសេសនៅក្នុងសតវត្សទី១០ ទី១១គឺយើងឃើញច្រើន រហូតដល់សតវត្សទី១២»។
សំពះ នៅពេលដែលយើងឈរត្រូវចេះបន្ទន់ជើងម្ខាងឬបន្ទន់ជង្គង់ទាំងពីរឱនក្បាលបន្តិច ទឹកមុខញញឹមជានិច្ច។ ឥរិយាបថនៃការសំពះនេះមិនត្រូវធ្វើដោយកាយវិការរហ័សរហួន ឬប្រញាប់ពេកទេ ត្រូវមានភាពទន់ភ្លន់សមរម្យតាមកាលវេលា។
អ្វីដែលគួរចៀសវាងក្នុងពេលសំពះនោះ គឺសំពះដោយមិនបានតម្រឹមបាតដៃនិងម្រាមដៃឱ្យជាប់ស្មើគ្នា ដោយបើកម្រាមដៃចំហឃ្លាតពីគ្នា។ ការសំពះរបៀបនេះមិនមានន័យថា ជាការគោរពប្រតិបត្តិដោយមិនយកចិត្តទុកដាក់។ នេះបើតាមការតាក់តែងក្នុងសៀវភៅ អត្ថប្រយោជន៍និងតម្លៃនៃសិល្បៈ ដែលរៀបរៀងដោយអ្នកគ្រូ កែវ ណារុំ និងអ្នកគ្រូ ព្រំ ស៊ីសាផាន្ធា។
ផ្អែកតាមរូបចម្លាក់អប្សរាតាមជញ្ជាំងនៅអង្គរ ឬរបាំអប្សរា និង សម័យហ្វូណន និងរឿងព្រេង ព្រះថោង នាងនាគ មានពិធីមង្គលការ
លោកបណ្ឌិត ចិន្ត ច័ន្ទរតនា បានពន្យល់អំពីរបៀបនិងអត្ថន័យនីមួយៗនៃការសំពះរបស់ខ្មែរយ៉ាងដូច្នេះថា៖
សំពះទី១- ដៃផ្គុំដាក់ត្រឹមដើមទ្រូង ៖ ជាការសំពះចំពោះអ្នកមានវ័យឬឋានៈស្មើគ្នា ដូចជាមិត្តភក្តិ។
សំពះទី២- ចុងម្រាមដៃផ្គុំដាក់ត្រឹមមាត់ ៖ ជាការសំពះចំពោះអ្នកមានវ័យចាស់ជាង ឋានៈធំជាងឬចៅហ្វាយនាយ។
សំពះទី៣- ចុងម្រាមដៃផ្គុំដាក់ត្រឹមចុងច្រមុះ ៖ ជាការសំពះចំពោះឪពុកម្តាយ អាណាព្យាបាល ជីដូនជីតា និងគ្រូបាធ្យាយជាដើម។
សំពះទី៤- ចុងម្រាមដៃដាក់ចំប្រជុំចិញ្ចើម ៖ ជាការសំពះចំពោះព្រះសង្ឃ ព្រះមហាក្សត្រឬវត្ថុស័ក្តិសិទ្ធជាដើម។
សំពះទី៥) ផ្គុំម្រាមមេដៃដាក់ត្រឹមប្រជុំចិញ្ចើមឡើងលើ ៖ សំពះព្រះរតនត្រ័យ ព្រះព្រហ្ម ទេវតានិងការបួងសួងផ្សេងៗ។
ផ្អែកតាមរូបចម្លាក់អប្សរាតាមជញ្ជាំងនៅអង្គរ ឬរបាំអប្សរា និង សម័យហ្វូណន និងរឿងព្រេង ព្រះថោង នាងនាគ មានពិធីមង្គលការ ដែលបានប្រើប្រាស់ការសំពះតាំងពីពេលនោះមក។ ដូច្នេះចង់មិនចង់ប្រវត្តិនៃការសំពះនេះបានកើតលើទឹកដីកម្ពុជា មិនតិចជាង២ពាន់ឆ្នាំមកនោះទេ។ កត្តានេះហើយ ដែលសបញ្ជាក់ឲ្យឃើញថា ទម្លាប់នៃការសំពះ បានកើតមុនប្រទេសផ្សេងៗ ដូចជា ប្រទេសថៃ ឡាវ និងភូមា ជាដើម។ នេះជាការលើកឡើងរបស់ សាស្រ្តាចារ្យសំបូរ ម៉ាណារ៉ា។
ដោយឃើញពីគុណតម្លៃនៃការសំពះរបស់ខ្មែរ និងការខ្លាចបាត់បង់សុជីវធម៌ តាមរយៈការសំពះនេះ លោកសាស្រ្តាចារ្យ សំបូរ ម៉ាណ្ណារ៉ា ចង់ឲ្យមានកម្មវិធីចាក់ផ្សាយវីដេអូអប់រំឡើងវិញ តាមកញ្ចក់ទូរទស្សន៍ និងការបង្កើតភាពជាគំរូ មានលោកគ្រូ អ្នកគ្រូ ឪពុក ម្ដាយ ដោយផ្ដើមដំបូងបំផុត នៃការសំពះនៅផ្ទះ និងសាលាជាដើម។
ដូនតាខ្មែរបានរក្សាការសំពះនេះបង្ហាញអំពីសុជីវធម៌របស់ខ្មែរ ប៉ុន្ដែមកដល់សម័យបច្ចុប្បន្ន ដោយសារឥទ្ធិពលវប្បធម៌បរទេសវាយលុក ទើបធ្វើឲ្យទម្លាប់ការសំពះមានការធ្លាក់ចុះ។ ការធ្លាក់ចុះនៃការសំពះបណ្ដាលមកពីការបាត់បង់ភាពជាគំរូ នៅផ្ទះ នៅសាលារៀន និងសង្គម។ លោកសាស្រ្តាចារ្យ សំបូរ ម៉ាណ្ណារ៉ា បន្ថែម។
«ក្មេងៗបច្ចុប្បន្ននេះមិនមែនត្រឹមតែអៀនសំពះមិត្តភក្ដិនោះទេ គឺអៀនមិនហ៊ានសំពះឪពុក ម្ដាយថែមទៀត។ ដូច្នេះហើយខ្ញុំមានកម្មវិធីបណ្ដុះសិស្សរបស់ខ្ញុំ ដាច់ខាតឲ្យចេះសំពះឪពុក ម្ដាយ»។ សាស្រ្តាចារ្យសំបូរ ម៉ាណារ៉ា និយាយ។ «កាលកូនៗនៅក្មេងរៀននៅថ្នាក់ទី ១-៥ កម្មវិធីសិក្សាបានបណ្ដុះឲ្យសិស្សានុសិស្សចេះសំពះ លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ ឪពុក ម្ដាយ។ ប៉ុន្ដែរហូតដល់ពេលកូនរៀនចប់ថ្នាក់បឋម កូនៗលែងសំពះ ឯលោកគ្រូ អ្នកគ្រូ និងឪពុក ម្ដាយ ក៏លែងខ្វាយខ្វល់អប់រំកូនអំពីការសំពះ»។
នៅពេលយុវវ័យមិនទម្លាប់ការសំពះ តើសង្គមខ្មែរ រងផលប៉ះពាល់អ្វី? ឆ្លើយតបសំណួររបស់អ្នកសម្របសម្រួលនៅកម្មវិធី «កៅអីក្ដៅ»នេះ លោកស្រាស្រ្តាចារ្យ បានបញ្ជាក់ «យើងនឹងបាត់បង់អត្តសញ្ញាណជាខ្មែរ»។
ផ្អែកតាមរូបចម្លាក់អប្សរាតាមជញ្ជាំងនៅអង្គរ ឬរបាំអប្សរា និង សម័យហ្វូណន និងរឿងព្រេង ព្រះថោង នាងនាគ មានពិធីមង្គលការ
ទន្ទឹមនឹងការបាត់បង់អត្តសញ្ញាណខ្មែរ លោកគ្រូ សំបូរ ម៉ាណ្ណារ៉ា បានសម្ដែងអារម្មណ៍មួយទៀតថា «នៅពេលខ្ញុំទៅបរទេស ខ្ញុំឃើញសកម្មភពប្រទេសដែលមានវប្បធម៌សំពះ រក្សាបានល្អជាងយើង ខ្ញុំខ្មាសគេ។ តែអារម្មណ៍ខ្ញុំខ្មាសមិនមែនអារម្មណ៍គិត ទុដ្ឋិនិយមនោះទេ តែខ្ញុំនឹងប្រឹងប្រែងធ្វើយ៉ាងណាឲ្យកូនខ្មែរ មើលឃើញពីតម្លៃសុជីធម៌ខ្មែរ តាមរយៈការសំពះនេះឡើងវិញ។ ខ្ញុំធ្វើជាគំរូ នៃការសំពះ និងខ្ញុំបណ្ដុះសិស្សានុសិស្សរបស់ខ្ញុំឲ្យមានទម្លាប់សំពះឡើងវិញ»។
ពាក់ព័ន្ធនឹងភាពវ័យចំណាស់នៃវប្បធម៌ដ៏ចំណាស់របស់កម្ពុជា លើកិច្ចការសំពះនេះ លោកគ្រូ សំបូរ ម៉ាណ្ណារ៉ា បានបញ្ជាក់ថា ការសំពះរបស់ខ្មែរ មានភាពខុសប្លែកពីបណ្ដាប្រទេសផ្សេងៗ ដោយការសំពះខ្មែរ មានការបិទបាំង ដោយដៃប្រណុំម្រាមដៃ១០ បិតក្លៀកជិត ហើយមានភាពទន់ភ្លន់ ដូចរបាំអប្សារា ដែលបង្ហាញអំពីសុជីវធម៌ ថ្លៃថ្នូរ ស្លូតត្រង់ ស្មោះត្រង់ និងមានគុណធម៌ នៃតម្លៃសុជីវធម៌របស់ខ្មែរ។
ដោយឃើញពីគុណតម្លៃនៃការសំពះរបស់ខ្មែរ និងការខ្លាចបាត់បង់សុជីវធម៌ តាមរយៈការសំពះនេះ លោកសាស្រ្តាចារ្យ សំបូរ ម៉ាណ្ណារ៉ា ចង់ឲ្យមានកម្មវិធីចាក់ផ្សាយវីដេអូអប់រំឡើងវិញ តាមកញ្ចក់ទូរទស្សន៍ និងការបង្កើតភាពជាគំរូ មានលោកគ្រូ អ្នកគ្រូ ឪពុក ម្ដាយ ដោយផ្ដើមដំបូងបំផុត នៃការសំពះនៅផ្ទះ និងសាលាជាដើម។
មតិពីមិត្តអ្នកអាន